Անհատական ուսումնական բլոգ

Հունվարյան ճամբար

Պատանեկան ամսագիր

Հարսանեկան ծեսեր

Ամուսնությունը մարդու կյանքում տեղի ունեցող կարևորագույն և ամենապատասխանատու իրադարձություններից է:  Գրեթե բոլորը՝ անկախ սեռից ու տարիքից, ինչ-որ ժամանակ երազել են հեքիաթային հարսանիքի,  երջանիկ ու ներդաշնակման ընտանեկան կյանքի մասին: Հարսանեկան ավանդույթները մշակույթի մի մասն են կազմում: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր հարսանեկան ավանդույթները, որոնցով բնորոշվում է վերջինիս ազգային դիմագիծը:Ըստ հին հայկական ավանդույթի զույգերն ամուսնանում էին առանց միմյանց տեսնելու՝ ծնողների ընտրությամբ: Տղայի՝ չափահաս դառնալուց հետո ծնողներն ու բարեկամները սկսում էին նրա համար աղջիկ փնտրել: 

Հարսնացուի ընտրությունից հետո, տղայի ծնողները տոհմի ավագներից կազմված պատվիրակություն էին ուղարկում աղջկա տուն՝ նրա ձեռքը խնդրելու. այդ արարողությունը կոչվում էր խնամախոսություն: Աղջկա ծնողներից համաձայնություն ստանալուց հետո տեղի էր ունենում նշանադրությունը (խոսքկապ), որի նպատակը զույգի հարաբերությունները պաշտոնական դարձնելն ու հնարավոր բամբասանքներից խուսափելն էր: Նշանադրության արարողության ժամանակ ապագա հարսն ընդունում է տղայի ընտանիքի նվիրած ոսկե զարդն` ի նշան համաձայնության:   Ըստ հին հայկական ավանդույթի, զույգը չպետք է երկար նշանված մնար. որպես կանոն հարսանիքը կազմակերպվում էր նշանադրություն մեկ կամ երկու շաբաթ անց:  «Հղե կտրել», այսպես է կոչվում այն արարողությունը, որի ընթացքում խնամիները պայմանավորվում են հարսանիքի ժամկետի շուրջ:

Նախքան պսակի արարողությունը հնում գոյություն է ունեցել հալավօրհներքի արարողություն, որի ժամանակ օրհնվում էին հարսի ու փեսայի մատանիները: Հնում հայերը ունեին նաև մի ավանդույթ, որը ներկայումս արդիական չէ. խոսքը «շորձևքի»-ի մասին է` հարսի շորը ձևելու արարողության ժամանակ կանայք զգեստը ձևելիս կտորից մի փոքր հատված կտրում էին և աղջիկներից յուրաքանչյուրին տալիս ինչ-որ մաս կարելու առաջադրանք: Եվս մեկ ավանդույթ, որը կորցրել է իր արդիականությունը. դա «ազբանստումի»-ի արարողակարգն է, երբ հարսանիքին նախորդող օրը փեսայի ամուրի ընկերների միջև որոշվում էր, թե ով պետք է լինի ազապբաշին` մակարապետը: Ըստ հին հայկական ավանդույթի, հարսանիքից առաջ տղայի ընտանիքը կազմակերպում էր «Մորթոց»-ի կամ «Եզնմորթեք»-ի արարողությունը, որի ընթացքում մորթում էին հարսանիքի խնջույքի ժամանակ մատուցվելիք կենդանիներին:

Հարսանիքի  օրը հարսի hետևից գնում էին բացառապես ոտքով: Հարսնառ (հարսի հետևից ուղևորվող փեսայի կողմի պատվիրակության ծիսական երթ) գնալուց առաջ փեսայի հարազատները մրգի զամբյուղով ու երաժիշտների ուղեկցությամբ պատվիրակություն էին ուղարկում քավորի հետևից: Քավորի գլխավորությամբ բոլորը ոտքով շարժվում էին  հարսի տուն: Հետագայում երբ հարսի տուն սկսեցին գնալ մեքնաներով ձևավորովեց «աղվեսի» ավանդույթը. «Աղվեստ» այն հյուրն էր, որը հարսի տնից բոլորից արագ էր հասնում փեսայի տուն՝ ավետելով, որ հյուրերը հարսի հետ շարժվում են փեսայի տան ուղղությամբ և որպես պարգևատրում հավ էր գողանում: Հետագայում հավն ուղղակի նվիրում  էին նրան` լուրը հասցնելու համար:

Ճիշտ է ներկայում հարսանեկան ոչ բոլոր ծեսերն են պահպանվել, բայց դրանցից շատերն այսօր էլ արդիական են: Օրինակ` հարսի կոշիկ «գողանալը», որը վերադարձնում էին ֆինանսական փոխահատուցում ստանալուց հետո միայն կամ «դուռ բռնելը»,  երբ սրով պահում են դուռը` խոչընդոտելով հարսի`տնից դուրս հանելը:

Հարսանիքի հաջորդ օրը «կարմիր խնձորի» ծեսն էր/է իրականացվում, երբ փեսայի ազգականները  ի նշան հարսի առաքինության կարմիր խնձորով զամբյուղ են տանում հարսի տուն, իսկ հարսի ընտանիքը այդ օրը հյուրընկալում էր/է հարևան ու բարեկամ կանանց:

Հնում հայերը հարսանիքների համար հարմար ժամանակ էին համարում աշունն ու ձմեռը, քանի որ գարնանն ու ամռանը մարդիկ հիմնականում զբաղված էին գյուղատնտեսական աշխատանքներով:

Ժանամակի թելադրանքով որոշ ավանդույթներ մոռացվել են, որոշներն էլ` անուշադրության մատնվել: Միշտ պետք է հիշել, որ հարսանեկան ավանդույթներն ազգային մշակույթի մասն են կազմում և, թեկուզ, փոքր-ինչ ձևափոխված, բայց այնուամենայնիվ դրանք  անհրաժեշտ է պահպանել:

Հարսանեկան Ծեսեր

Հարսանեկան ծեսեր

Ամուսնությունը մարդու կյանքում տեղի ունեցող կարևորագույն և ամենապատասխանատու իրադարձություններից է:  Գրեթե բոլորը՝ անկախ սեռից ու տարիքից, ինչ-որ ժամանակ երազել են հեքիաթային հարսանիքի,  երջանիկ  ընտանեկան կյանքի մասին: Հարսանեկան ավանդույթները մշակույթի մի մասն են կազմում: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր հարսանեկան ավանդույթները, որոնցով բնորոշվում է վերջինիս ազգային դիմագիծը:Ըստ հին հայկական ավանդույթի զույգերն ամուսնանում էին առանց միմյանց տեսնելու՝ ծնողների ընտրությամբ: Տղայի՝ չափահաս դառնալուց հետո ծնողներն ու բարեկամները սկսում էին նրա համար աղջիկ փնտրել: Հարսնացուի ընտրությունից հետո, տղայի ծնողները տոհմի ավագներից կազմված պատվիրակություն էին ուղարկում աղջկա տուն՝ նրա ձեռքը խնդրելու. այդ արարողությունը կոչվում էր խնամախոսություն: Աղջկա ծնողներից համաձայնություն ստանալուց հետո տեղի էր ունենում նշանադրությունը (խոսքկապ), որի նպատակը զույգի հարաբերությունները պաշտոնական դարձնելն ու հնարավոր բամբասանքներից խուսափելն էր: Նշանադրության արարողության ժամանակ ապագա հարսն ընդունում է տղայի ընտանիքի նվիրած ոսկե զարդն` ի նշան համաձայնության:   Ըստ հին հայկական ավանդույթի, զույգը չպետք է երկար նշանված մնար. որպես կանոն հարսանիքը կազմակերպվում էր նշանադրություն մեկ կամ երկու շաբաթ անց:  «Հղե կտրել», այսպես է կոչվում այն արարողությունը, որի ընթացքում խնամիները պայմանավորվում են հարսանիքի ժամկետի շուրջ:

Նախքան պսակի արարողությունը հնում գոյություն է ունեցել հալավօրհներքի արարողություն, որի 


ժամանակ օրհնվում էին հարսի ու փեսայի մատանիները: Հնում հայերը ունեին նաև մի ավանդույթ, որը ներկայումս արդիական չէ. խոսքը «շորձևքի»-ի մասին է` հարսի շորը ձևելու արարողության ժամանակ կանայք զգեստը ձևելիս կտորից մի փոքր հատված կտրում էին և աղջիկներից յուրաքանչյուրին տալիս ինչ-որ մաս կարելու առաջադրանք: Եվս մեկ ավանդույթ, որը կորցրել է իր արդիականությունը. դա «ազբանստումի»-ի արարողակարգն է, երբ հարսանիքին նախորդող օրը փեսայի ամուրի ընկերների միջև որոշվում էր, թե ով պետք է լինի ազապբաշին` մակարապետը: Ըստ հին հայկական ավանդույթի, հարսանիքից առաջ տղայի ընտանիքը կազմակերպում էր «Մորթոց»-ի կամ «Եզնմորթեք»-ի արարողությունը, որի ընթացքում մորթում էին հարսանիքի խնջույքի ժամանակ մատուցվելիք կենդանիներին:

Հարսանիքի  օրը հարսի hետևից գնում էին բացառապես ոտքով: Հարսնառ (հարսի հետևից ուղևորվող փեսայի կողմի պատվիրակության ծիսական երթ) գնալուց առաջ փեսայի հարազատները մրգի զամբյուղով ու երաժիշտների ուղեկցությամբ պատվիրակություն էին ուղարկում քավորի հետևից: Քավորի գլխավորությամբ բոլորը ոտքով շարժվում էին  հարսի տուն: Հետագայում երբ հարսի տուն սկսեցին գնալ մեքնաներով ձևավորովեց «աղվեսի» ավանդույթը. «Աղվեստ» այն հյուրն էր, որը հարսի տնից բոլորից արագ էր հասնում փեսայի տուն՝ ավետելով, որ հյուրերը հարսի հետ շարժվում են փեսայի տան ուղղությամբ և որպես պարգևատրում հավ էր գողանում: Հետագայում հավն ուղղակի նվիրում  էին նրան` լուրը հասցնելու համար:

Ճիշտ է ներկայում հարսանեկան ոչ բոլոր ծեսերն են պահպանվել, բայց դրանցից շատերն այսօր էլ արդիական են: Օրինակ` հարսի կոշիկ «գողանալը», որը վերադարձնում էին ֆինանսական փոխահատուցում ստանալուց հետո միայն կամ «դուռ բռնելը»,  երբ սրով պահում են դուռը` խոչընդոտելով հարսի`տնից դուրս հանելը:

Հարսանիքի հաջորդ օրը «կարմիր խնձորի» ծեսն էր/է իրականացվում, երբ փեսայի ազգականները  ի նշան հարսի առաքինության կարմիր խնձորով զամբյուղ են տանում հարսի տուն, իսկ հարսի ընտանիքը այդ օրը հյուրընկալում էր/է հարևան ու բարեկամ կանանց:

Հնում հայերը հարսանիքների համար հարմար ժամանակ էին համարում աշունն ու ձմեռը, քանի որ գարնանն ու ամռանը մարդիկ հիմնականում զբաղված էին գյուղատնտեսական աշխատանքներով:

Ժանամակի թելադրանքով որոշ ավանդույթներ մոռացվել են, որոշներն էլ` անուշադրության մատնվել: Միշտ պետք է հիշել, որ հարսանեկան ավանդույթներն ազգային մշակույթի մասն են կազմում և, թեկուզ, փոքր-ինչ ձևափոխված, բայց այնուամենայնիվ դրանք  անհրաժեշտ է պահպանել: